Αθήνα: Η μόνη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα χωρίς ελεύθερο ποτάμι

Στην αρχαιότητα, η Αθήνα είχε μικρά ποτάμια και ρυάκια. Σίγουρα το σήμερα δε θυμίζει σε τίποτα αυτή την εικόνα αφού στην Αθήνα κυριαρχεί η γκρι εικόνα και η ανυπαρξία του στοιχείου του νερού. Μάλιστα, η Αθήνα είναι η μόνη ευρωπαική πρωτεύουσα που δε τη διασχίζει ποτάμι. Άλλες πόλεις έχουν κατορθώσει την οικονομική ανάπτυξη τους με τη διατήρηση των ποταμών τους  μέσα στον αστικό ιστό. 

Στην Αθήνα όμως και τα τρία ποτάμια που υπήρχαν δεν ρέουν πλέον ελεύθερα. Ποια ήταν και τι έγιναν; Ας δούμε. Τα τρία ιστορικά ποτάμια της Αθήνας ήταν ο Κηφισός, ο Ιλισσός και ο Εριδανός. 

Ο ποταμός Κηφισός ήταν ένα από τα πιο σημαντικά υδατορεματα της περιοχής, αν και ήταν σχετικά μικρός για τα παγκόσμια δεδομένα. Διέσχιζε το δυτικό τμήμα του λεκανοπεδίου της Αθήνας και είχε αρκετούς παραποτάμους. Ωστόσο, δεν ήταν πλωτός ποταμός και η ροή του μπορούσε να είναι εποχιακή. Ο Ιλισσός ποταμός ήταν ένας άλλος μικρός ποταμός που διέσχιζε το λεκανοπέδιο της Αθήνας, κυρίως στην ανατολική πλευρά. Όπως και ο Κηφισός, ο Ιλισός δεν ήταν μεγάλος ή πλωτός ποταμός. Ο ποταμός Εριδανός αναφέρεται σε αρχαία κείμενα, αλλά η ακριβής του θέση και τα χαρακτηριστικά του είναι λιγότερο σαφή. Συχνά συνδέεται με μυθικές και θρυλικές αναφορές παρά με πρακτική χρήση. 

Αυτοί οι ποταμοί και τα ρέματα, αν και δεν ήταν μεγάλες υδάτινες οδοί, εξακολουθούσαν να είναι σημαντικοί για την ύδρευση και τη γεωργία της αρχαίας Αθήνας. Παρείχαν κάποιο νερό για πόση, άρδευση και άλλες βασικές ανάγκες. Ωστόσο, το σχετικά ξηρό κλίμα και το ορεινό έδαφος της Αττικής περιόριζαν το μέγεθος και τη ροή αυτών των υδατορεμάτων.

Η ιστορική πόλη της Αθήνας, η οποία χρονολογείται εδώ και χιλιάδες χρόνια, αναπτύχθηκε γύρω από αυτούς τους μικρότερους ποταμούς και βασίστηκε σε υπόγεια πηγάδια και δεξαμενές για την αποθήκευση νερού. Με την πάροδο του χρόνου, καθώς η πόλη επεκτεινόταν και οι ανάγκες της σε νερό αυξάνονταν, ανέπτυξε διάφορα συστήματα ύδρευσης για να διασφαλίσει τη συνεχή παροχή νερού στους κατοίκους της. Στη σύγχρονη εποχή, η Αθήνα βασίζεται σε έναν συνδυασμό υπόγειων υδάτων, δεξαμενών και έργων μεταφοράς νερού για την κάλυψη των αναγκών της σε νερό.

 Οι ποταμοί της Αθήνας, συμπεριλαμβανομένων του Κηφισού και του Ιλισού, έχουν μειωθεί σημαντικά σε μέγεθος και ορατότητα με την πάροδο των αιώνων για διάφορους λόγους. Καθώς η Αθήνα επεκτάθηκε και αστικοποιήθηκε περισσότερο, ιδίως στη σύγχρονη εποχή, μεγάλο μέρος του φυσικού τοπίου αλλοιώθηκε. Η κατασκευή κτιρίων, δρόμων και υποδομών συχνά περιλάμβανε την ανακατεύθυνση ή την κάλυψη των υδατορεμάτων. Οι επιφάνειες από σκυρόδεμα και άσφαλτο μιας αναπτυσσόμενης πόλης εμπόδιζαν το νερό να διεισδύσει με φυσικό τρόπο στο έδαφος και να εμπλουτίσει τα ποτάμια.

 Σε ορισμένες περιοχές, οι βάλτοι και οι υγρότοποι στις όχθες των ποταμών αποξηράνθηκαν για να δημιουργηθεί χώρος για την ανάπτυξη και τη γεωργία. Αυτό μείωσε περαιτέρω τη ροή του νερού στους ποταμούς. Η αυξημένη ζήτηση νερού σε μια αναπτυσσόμενη πόλη οδήγησε στην άντληση υπόγειων υδάτων από τους υδροφορείς. Η εξόρυξη αυτή μείωσε τον υδροφόρο ορίζοντα και μείωσε τη ροή του νερού στα ποτάμια, καθώς τα υπόγεια ύδατα συχνά συμβάλλουν στη ροή των ποταμών. Η αστικοποίηση έφερε αυξημένη ρύπανση από τη βιομηχανία, τη γεωργία και τις οικιακές πηγές. Η ρύπανση επηρέασε αρνητικά την ποιότητα του νερού και τα υδάτινα οικοσυστήματα των ποταμών, καθιστώντας τα λιγότερο φιλόξενα για την υδρόβια ζωή.

Για να ελεγχθούν οι πλημμύρες και να γίνουν οι ποταμοί πιο πλωτοί, πραγματοποιήθηκαν διάφορα τεχνικά έργα. Αυτά περιλάμβαναν τη διοχέτευση των ποταμών και τον εγκιβωτισμό τους σε κατασκευές από σκυρόδεμα ή πέτρα. Ενώ οι προσπάθειες αυτές είχαν πρακτικά οφέλη, μείωσαν τη φυσική εμφάνιση και τις οικολογικές λειτουργίες των ποταμών. Φυσικοί παράγοντες, όπως η ξηρασία και οι διακυμάνσεις στα πρότυπα βροχόπτωσης, έπαιξαν επίσης ρόλο στη μείωση της ροής των ποταμών. Η Αθήνα έχει μεσογειακό κλίμα με ξηρά καλοκαίρια και οι περιοδικές ξηρασίες μπορούν να μειώσουν περαιτέρω τις πηγές νερού.

Σήμερα, ό,τι έχει απομείνει από τον Κηφισό και τον Ιλισό συχνά περιορίζεται σε μικρά, διακοπτόμενα ρέματα και μπορεί να μην είναι εύκολα ορατά σε τμήματα της πόλης. Τα ποτάμια αυτά εξακολουθούν να υπάρχουν σε κατακερματισμένη μορφή, με ορισμένα τμήματα να ρέουν εποχιακά, αλλά δεν μοιάζουν πλέον με τα πιο ουσιαστικά και ιστορικά σημαντικά υδατορέματα της αρχαιότητας.

Έχουν καταβληθεί προσπάθειες για την αποκατάσταση και τη διατήρηση της οικολογικής και πολιτιστικής σημασίας αυτών των ποταμών, συμπεριλαμβανομένων πρωτοβουλιών για τη βελτίωση της ποιότητας του νερού, τη δημιουργία χώρων πρασίνου κατά μήκος των όχθεων των ποταμών και την ευαισθητοποίηση σχετικά με την ιστορική τους σημασία. Ωστόσο, η αστικοποίηση και η ανάπτυξη που επηρέασαν αυτούς τους ποταμούς κατά τη διάρκεια των αιώνων είναι δύσκολο να αντιστραφούν πλήρως. 

Βρείτε  μας στο Facebook : Envgrblog και στο Instagram: @envgrblog