Η Εξέλιξη και η Σημασία της Προστασίας του Στρώματος Όζοντος

 Η Παγκόσμια Ημέρα για τη Διατήρηση του Στρώματος του Όζοντος γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 16 Σεπτεμβρίου για να αναδείξει τη σημασία της προστασίας του στρώματος του όζοντος και της μείωσης των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων που το καταστρέφουν. Η ημέρα αυτή θεσπίστηκε το 1994 από τα Ηνωμένα Έθνη, με αφορμή την υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ το 1987, το οποίο αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους διεθνείς περιβαλλοντικούς μηχανισμούς για τη μείωση των ουσιών που καταστρέφουν το όζον.

Το στρώμα του όζοντος: Τι είναι και γιατί είναι σημαντικό;

Το όζον (O₃) είναι ένα αέριο που υπάρχει στην ατμόσφαιρα και απορροφά την επιβλαβή υπεριώδη ακτινοβολία (UV) του Ήλιου. Το στρώμα του όζοντος βρίσκεται στη στρατόσφαιρα, περίπου 15-35 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια της Γης, και λειτουργεί σαν ασπίδα, προστατεύοντας τη ζωή στον πλανήτη από τις καταστροφικές συνέπειες της υπερβολικής έκθεσης στην ακτινοβολία UV, η οποία συνδέεται με καρκίνο του δέρματος, καταρράκτη και άλλες βλάβες στην υγεία.

Καταστροφή του στρώματος του όζοντος

Από τη δεκαετία του 1970, επιστήμονες παρατήρησαν μια ανησυχητική μείωση στα επίπεδα του όζοντος, ιδιαίτερα πάνω από την Ανταρκτική. Η κύρια αιτία ήταν οι χλωροφθοράνθρακες (CFCs), ενώσεις που χρησιμοποιούνταν ευρέως σε ψυκτικά, αεροζόλ και βιομηχανικά προϊόντα. Αυτές οι ενώσεις, όταν διαλύονται στη στρατόσφαιρα, απελευθερώνουν χλώριο και βρώμιο, τα οποία καταστρέφουν τα μόρια του όζοντος με ταχείς ρυθμούς.

Αριθμητικά Στοιχεία για την Κατάσταση του Στρώματος Όζοντος

1. Το μέγεθος της τρύπας του όζοντος: Το 2000, το μέγεθος της τρύπας του όζοντος πάνω από την Ανταρκτική έφτασε σε επίπεδο ρεκόρ, ξεπερνώντας τα 29,9 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα. Έκτοτε, το μέγεθος της τρύπας έχει μειωθεί σταδιακά, με στοιχεία του 2023 να δείχνουν ότι η μέγιστη έκταση ήταν περίπου 23,2 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα.

2. Εκπομπές καταστροφικών ουσιών: Από το 1987, οι εκπομπές των CFCs και άλλων καταστροφικών ουσιών μειώθηκαν κατά περισσότερο από 98% χάρη στο Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ. Πριν από το πρωτόκολλο, οι εκπομπές CFCs ανέρχονταν σε περίπου 1,1 εκατομμύρια τόνους ετησίως.

3. Χρονοδιάγραμμα ανάκαμψης: Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό (WMO), εάν συνεχιστεί η τρέχουσα πρόοδος, το στρώμα του όζοντος αναμένεται να ανακάμψει πλήρως στα επίπεδα του 1980 μέχρι τα μέσα του 21ου αιώνα (2040 για τα περισσότερα μέρη του κόσμου και 2060 για την Ανταρκτική).

Περιβαλλοντική Σκοπιά

Η αποκατάσταση του στρώματος του όζοντος δεν επηρεάζει μόνο την υγεία των ανθρώπων, αλλά έχει σημαντικές θετικές επιπτώσεις και για το περιβάλλον:

• Μείωση της υπεριώδους ακτινοβολίας: Η υπερβολική UV-B ακτινοβολία μπορεί να καταστρέψει το φυτοπλαγκτόν στους ωκεανούς, τη βάση της τροφικής αλυσίδας. Με την αποκατάσταση του στρώματος του όζοντος, προστατεύονται τα θαλάσσια οικοσυστήματα.

• Συμβολή στη μείωση της κλιματικής αλλαγής: Πολλές από τις ουσίες που καταστρέφουν το όζον είναι επίσης ισχυρά αέρια του θερμοκηπίου. Η μείωση των CFCs συμβάλλει στη μείωση της θέρμανσης του πλανήτη. Χωρίς το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, οι παγκόσμιες θερμοκρασίες θα ήταν αυξημένες κατά 0,5°C έως 1°C επιπλέον μέχρι το 2050.

• Διατήρηση της βιοποικιλότητας: Η προστασία του στρώματος του όζοντος σημαίνει και προστασία των ειδών από τις καταστροφικές συνέπειες της ακτινοβολίας UV, η οποία μπορεί να επηρεάσει την αναπαραγωγή και την ανάπτυξη των φυτών και των ζώων.

Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ: Ένα πρότυπο παγκόσμιας συνεργασίας

Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ θεωρείται ένα από τα πιο επιτυχημένα διεθνή περιβαλλοντικά συμφωνητικά. Μέχρι σήμερα, 197 χώρες το έχουν επικυρώσει και εφαρμόζει αυστηρούς περιορισμούς στις εκπομπές των ουσιών που καταστρέφουν το όζον.

Η προσθήκη της Τροποποίησης της Κιγκάλι το 2016 επεκτάθηκε για να περιλάβει τον περιορισμό των υδροφθοράνθρακων (HFCs), οι οποίοι δεν καταστρέφουν το όζον αλλά συμβάλλουν έντονα στην κλιματική αλλαγή. Υπολογίζεται ότι η πλήρης εφαρμογή της τροποποίησης αυτής θα μπορούσε να αποτρέψει την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 0,4°C μέχρι το 2100.

Η Παγκόσμια Ημέρα για τη Διατήρηση του Στρώματος του Όζοντος αποτελεί υπενθύμιση της σημασίας της διεθνούς συνεργασίας στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Η μείωση των ουσιών που καταστρέφουν το όζον και η αποκατάσταση του στρώματος αυτού δείχνουν ότι με σωστή διαχείριση, είναι εφικτό να αντιστραφούν οι βλάβες στον πλανήτη. Ωστόσο, πρέπει να συνεχίσουμε να προστατεύουμε το περιβάλλον, να μειώνουμε τα αέρια του θερμοκηπίου και να αναλαμβάνουμε δράση για την κλιματική αλλαγή.